Naukowcy od zawsze chcieli poznać tajemnicę układu rozrodczego i jego funkcjonowania. Dzięki postępowi medycyny w wyniku, którego doszło do wynalezienia mikroskopu (pod koniec XVII wieku), zbadanie tego układu stało się możliwe.

Holenderski naukowiec R. de Graaf w czasie badań (1672 r.) odkrył, iż na powierzchni jajnika znajdują się delikatne pęcherzyki (kuliste twory), cechujące się wyjątkową kruchością (łatwo pękają). Twory te zostały nazwane pęcherzykami Graafa

Hamm i Loeuwenhoeck prowadzili obserwacje kropli spermy pod mikroskopem. Podczas badań na tym materiale zaobserwowali oni pod mikroskopem poruszające się twory, które przypominały kijanki twory te zostały nazwane plemnikami.

Dalsze badania prowadzone przez von Baer (1827 rok) doprowadziły do odkrycia komórki jajowej, która znajduje się wewnątrz pęcherzyka. von Bear odkrył istnienie komórki jajowej wykonując zabieg chirurgiczny na jajniku, po nacięciu pęcherzyka jajnika ukazał mu się niewielki kulisty twór, który zyskał nazwę komórki jajowej.

M. Schleiden i T. Schwamm są twórcami teorii komórkowej, według której każdy organizm składa się z komórek potomnych, wywodzących się z komórki pierwotnej, utworzonej z plemnika i komórki jajowej. Stwierdzono, iż komórka jajowa wydostaje się z pęcherzyka Graafa i przez ok. 13 dni wędruje jajowodem, 14 dnia wędrówki dochodzi do połączenia się komórki jajowej z plemnikiem.

Układ rozrodczy zarówno męski jak i żeński zbudowany jest z narządów zewnętrznych i wewnętrznych.

Na wstępie omówię budowę zewnętrznych narządów płciowych żeńskich:

Układ rozrodczy żeński umieszczony jest w podbrzuszu. Najbardziej zewnętrzną częścią tego układu jest tzw. wzgórek łonowy, który utworzony jest z tkanki tłuszczowej (2-8 cm grubości) umieszczonej na spojeniu łonowym. Twór ten u dojrzałej kobiety pokryty jest owłosieniem, w jego obrębie znajdują się liczne gruczoły łojowe i potowe.

U wejścia narządów płciowych umiejscowionych w głębszych warstwach znajdują się wargi sromowe większe, mają one postać fałdów skórnych, rozpoczynają się na wzgórku łonowym, a ich koniec zlokalizowany jest w kroczu, są one fragmentarycznie owłosione. Pod wargami sromowymi większymi znajdują się wargi sromowe mniejsze, mają one również postać fałdów skórnych i okalają one przedsionek pochwy. Wargi sromowe mniejsze zbiegają się w przedniej części i budują tzw. napletek i wędzidełko łechtaczki.

Przedsionek pochwy w górnej części ogranicza łechtaczka, która zamknięta jest błoną dziewiczą (u kobiet nie odbywających stosunków płciowych), za którą umieszczona jest pochwa. Dalej znajduje się cewka moczowa, a dokładnie jej ujście w postaci niewielkiego otworu.

W przedsionku pochwy zlokalizowane są gruczoły: przedsionkowe mniejsze (Skenego) znajdują się w pobliżu cewki moczowej i przedsionkowe większe (Bartholina) umiejscowione w dolnej partii przedsionka. Gruczoły te odpowiedzialne są za zwilżanie sromu (podczas stosunku ułatwiają wprowadzenie członka do pochwy). Gruczoły te są parzyste.

Narządy żeńskie - wewnętrzne:

Pochwa ma postać elastycznego kanału (8-10 cm długości), jej ściany zbudowane są z rozciągliwych włókien mięśniowych łączy ona macicę z zewnętrznymi narządami rodnymi. Ściana pochwy ma około 3 mm grubości, zbudowana jest z błony śluzowej, błony mięśniowej, a także łącznotkankowej przydanki. Błonę śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Wejście pochwy ma charakter szczelinowaty, na skutej przylegania do siebie ścian. W pochwie obecny jest śluz o mlecznej barwie, zawiera on tzw. pałeczki Doderleina, są to bakterie produkujące kwas mlekowy. Kwas ten nadaje wydzielinie odczyn kwaśny i właściwości bakteriobójcze.

Macica przypomina dwustronnie spłaszczoną gruszkę, dolną częścią zwróconą do góry, zbudowana jest z trzonu, cieśni i szyjki; parametry macicy: długość 6-8 cm, szerokość ok.5 cm, grubość ok. 2,5 cm. Trzon macicy rozszerza się ku górze, z prawej i lewej strony dochodzą do niego jajowody, w części dolnej trzon przechodzi w tzw. szyjkę macicy i łączy się z pochwą. Macica w części wewnętrznej pokryta -10 jest błoną śluzową, która w trzonie macicy ma zmienną grubość (1-6 mm),a w przewodzie szyjki grubość ta jest stałą (2-3 mm). Błona śluzowa macicy jest wrażliwa na zmiany hormonalne zachodzące podczas cyklu miesięcznego, hormony sterują złuszczaniem się błony, czego końcowym etapem jest krwawienie jak również odpowiedzialne są za odbudowę tej struktury i przygotowanie jej na zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej.

Jajowody są to przewody o charakterze parzystym i długości 7-14 cm, odchodzące od tzw. rogów macicy, a kończące się na ujściu brzusznym (ma on kształt trąbki otoczonej palcowatymi wypustkami). Jajowód składa się cieśni, bańki i lejka. Lejek jest postrzępiony. Ściana jajowodu zbudowana jest z błony śluzowej, mięśniówki i błony surowiczej. Błona śluzowa właściwa jajowodu bogata jest w liczne fały, które najsilniej rozwijają się w bańce jajowodu, a najsłabiej w cieśni jajowodu.

Nabłonek wyścielający wnętrze jajowodu jest nabłonkiem rzęskowym, dzięki ruchom rzęsek dochodzi do przesuwania wydzieliny jajowodu w kierunku macicy. Mięśniówka rytmicznie kurczy się, co 3-4 min. Dzięki skurczą mięśniówki i ruchom rzęsek komórka jajowa może zostać przekazana (trwa to 3-6 dni) do jamy macicy.

Jajniki są to narządy parzyste umieszczone wewnątrz otrzewnowo o masie 2-3,5 g i rozmiarach 2,5-5 cm długości. U dojrzałych kobiet jajnik pokryty jest nabłonkiem jednowarstwowym pochodzenia mezodermalnego. Nabłonek ten przekształca się z nabłonka wysokiego jednowarstwowego walcowatego w nabłonek sześcienny lub płaski zwany również nabłonkiem płciowym, chociaż nie zawiera on komórek płciowych, gdyż wywędrowały one z niego jeszcze w okresie zarodkowym, płodowym i pierwszym roku życia do części korowej jajnika. Jajnik zbudowany jest z części korowej oraz rdzennej. Część korowa utworzona jest z tkanki łącznej wiotkiej, obficie unaczynionej. To tutaj znajdują się pęcherzyki pierwotne (20 000-40 000), które ulegają przekształceniu w pęcherzyki wzrastające. Najbliżej powierzchni w korze leżą pęcherzyki pierwotne, głębiej znajdują się pęcherzyki wzrastające. Wzrost oraz różnicowanie się pęcherzyków sterowane są przez hormony FSH (folikulotropowy) i LH (lutenizujący).

Przekształcenie pęcherzyka pierwotnego w pęcherzyk wzrastający polega na:

  1. zwiększeniu masy komórki płciowej (oocyt I rzędu).
  2. pojawia się otoczka przeźroczysta, która okala komórkę płciową. Otoczka ta w miarę wzrostu pęcherzyka pogrubia się, a także wykazuje powinowactwo do barwników kwaśnych.
  3. dochodzi do licznych podziałów pośrednich komórek mezodermalnych, które otaczają komórkę płciową. W wyniku podziałów dochodzi do powstania warstwy ziarnistej (wielowarstwowa).
  4. dochodzi do powstania osłonki z tkanki łącznej wiotkiej.

Część rdzenna przez nią biegną naczynia krwionośne i nerwy.

W jajniku dojrzewają komórki jajowe, po czym zostają one wydzielone poza jego obszar. W obrębie tych narządów znajdują się gruczoły dokrewne, które dostarczają estrogeny i progesteron (również produkują).

Jajnik kobiety dojrzałej:

Tuż pod błoną białawą i nabłonkiem płciowym umieszczone są pęcherzyki pierwotne (ok. 200 tyś.), zbudowane one są z oocytu I rzędu- jest to komórka płciowa, która weszła w pierwszą fazę podziału mejotycznego. Jest ona pokryta jedną warstwą komórek sześciennych- pęcherzykowych. Pod wpływem hormonów FSH i LH pęcherzyki zaczynają dojrzewać i dochodzi do kształtowania pęcherzyków wzrastających, w których znajduje się oocyt I rzędu po mejozie. Pęcherzyk pod wpływem hormonów przekształca się w pęcherzyk Graffa. Pęcherzyk Graffa zawiera oocyt II rzędu. U każdej zdrowej kobiety, nie stosującej środków antykoncepcyjnych hormonalnych, w cyklu miesięcznym powstaje jeden pęcherzyk Graffa, z którego podczas jajeczkowania uwolniona zostaję komórka płciowa.

Układ rozrodczy żeński:

 

Rys.1

Narządy płciowe męskie:

Odpowiedzialne są one za produkcję plemników, a także hormonów płciowych oraz za zapłodnienie.

Prącie za jego pomocą dochodzi do umieszczenia nasienia w drogach rodnych kobiety. Utworzone są one z trzech tworów walcowatych- 2 to ciała jamiste, w czasie pobudzenia seksualnego wypełniają się krwią w wyniku, czego dochodzi do wzwodu penisa; 3 to ciało gąbczaste, zawiera ono cewkę moczową. Zewnętrzną powłokę stanowi luźny fałd skóry (napletek) pokrywający żołądź.

Jądra umieszczone są w worku mosznowym, są to owalne twory ważące ok.20-30 g. Charakteryzują się bardzo silnym ukrwieniem i bogatym unaczynieniem, dlatego też cechują się dużą wrażliwością na wszelakiego rodzaju urazy. W jądrze produkowane są plemniki na drodze spermatogenezy. Produkcja plemników przebiega w kanalikach krętych jądra. Plemniki w jądrze produkowane są ciągle, przez długi okres życia mężczyzny. Narząd ten odpowiedzialny jest również za produkcję androgenów. Jądro jest narządem miąższowym. Jądro podzielone jest na 5-6 płatów, w których obrębie znajdują się kanaliki nasienne kręte, które odpowiedzialne są za produkcje plemników. Kanaliki kręte przechodzą w kanaliki proste, które uchodzą do śródjądrza.

Plemniki opuszczają najądrze nasieniowodami. Nasieniowody pokryte są błoną śluzową zbudowaną z nabłonka walcowatego. Warstwa mięśniowa zbudowana jest z trzech warstw, wewnętrznej utworzonej głównie z mięśni gładkich o przebiegu podłużnym, następnie występuje warstwa mięśni okrężnych, kolejną warstwę stanowi grupa mięśni podłużnych wraz z przydanką zawierającą liczne naczynia krwionośne i nerwy.

Moszna jest to worek skórny zlokalizowany u podstawy prącia, w nim znajdują się jądra. Okazuje się, że moszna może kurczyć się i wracać do poprzedniego stanu w zależności od temperatury otoczenia, dzięki temu dochodzi do regulacji temperatury jąder, co ma olbrzymie znaczenie ze względu na proces spermatogenezy, czyli produkcji plemników.

Najądrza podobne są do hełmu, otaczają jądro od góry i od tyłu, posiadają wiele kanałów, które w końcowym fragmencie zbiegają się w przewód wyprowadzający. W tym narządzie dochodzi do przechowywania plemników.

Pęcherzyki nasienne w nich znajduje się wydzielina, dzięki której plemniki mogą się poruszać.

Nasieniowody mają postać przewodów, łączą one przewód wyprowadzający najądrzy z cewką moczową.

Układ rozrodczy męski:

Rys.2

Zapłodnienie

Plemnik zbudowany jest z: główki, szyjki i witki. Główka zawiera jądro komórkowe, w którym ulokowane jest DNA, czyli informacja o cechach dziedzicznych. Witka stanowi narząd ruchu, dzięki któremu może się on przemieszczać. Szyjka zawiera mitochondrium. Plemnik wędruje, w momencie spotkania dojrzałej komórki jajowej plemnik wnika do niej ( wnika główka i szyjka, witka odpada) i dochodzi do zapłodnienia.

Nasienie jest cieczą zawierającą wydzielinę jądra, najądrza, pęcherzyków nasiennych, a także gruczołu krokowego. Jego objętość to na ogół 3 ml, w każdym mililitrze znajduje się 50-200 milionów plemników.

Nasienie zostaje umieszczone w tylnym sklepieniu pochwy, w postaci pół-galaretowatej masy (śluz chroni plemniki przed działaniem kwaśnego środowiska pochwy), która w ciągu 15-20 minut upłynnia się. Plemniki, które nie zagnieżdżą się w komórce jajowej ulegają degradacji w pochwie. Jajowód kurczy się, a umieszczone w nim rzęski poruszają się, co powoduje ruch komórki jajowej w kierunku macicy.

Po zapłodnieniu nowo powstałe jądro dzieli się na dwa potomne, zawierające równą liczbę chromosomów. Dochodzi do kolejnych podziałów, powstaje 4,6,16,64 komórki i to jest tzw. stadium moruli (powstaje w 72 godz. po zapłodnieniu).Po ok. 4 dniach od chwili zapłodnienia morula przechodzi w blastocystę. Zewnętrza warstwa komórek blastocysty ulega ciągłym podziałom i przybiera wygląd zielonego kasztana. Wypustki blastocysty umożliwiają zagnieżdżenie się jej w każdej tkance. Po 7 dniach od zapłodnienia zagnieżdża się ona w błonie śluzowej macicy Podział trwa nadal, aż do momentu uformowania narządów i tkanek.

Łożysko:

Jest to połączenie tkanek płodu z organizmem matki. Część matczyna powstaje z komórek tkanki łącznej błony śluzowej macicy, które przekształcają się w komórki doczesne. Część płodowa łożyska powstaje z kosmówki wytwarzającej kosmki. Do kosmków wnikają mezodermalne naczynia płodowe. Łożysko spełnia wiele istotnych funkcji: wymiana gazów pomiędzy krwią matki, a krwią płodu, usuwanie toksycznych metabolitów do krwiobiegu matki np. mocznika, przekazywanie z krwiobiegu matki płodowi substancji białkowych np. przeciwciał, ochrania, ochrona płodu, odżywianie wzrastającego płodu.