Podział układu nerwowego:
Układ somatyczny
Funkcja:
- Koordynacja zewnętrzna
- Kontakt i reakcje ze światem zewnętrznym
- Kieruje czynnościami zależnymi od naszej woli
- Jego efektory to mięśnie szkieletowe, gruczoły skórne i komórki barwnikowe
Układ autonomiczny (wegetatywny)
Funkcja:
- Koordynacja wewnętrzna
- Homeostaza - regulacja metabolizmu
- Kieruje reakcjami niezależnymi od naszej woli
- Składa się z dwóch części: układu współczulnego i przywspółczulnego. Układy te działają antagonistycznie - przeciwstawnie, jeżeli jedna część wzmaga działanie to druga powoduje zmniejszenie aktywności.
Układ współczulny (sympatyczny):
Składa się z połączonych ze sobą zwojów, które położone są po obu stronach kręgosłupa i tworzą tzw. pnie współczulne oraz sploty włókien nerwowych zlokalizowanych w innych narządach. Ze zwojów i splotów odchodzą nerwy współczulne unerwiające różne okolice ciała.
- Rozszerzanie źrenicy oka
- Zmniejszanie wydzielania śliny
- Zwiększanie wydzielania potu
- Przyśpieszanie akcji serca
- Podwyższanie ciśnienia krwi
- Zwalnianie ruchów jelit
- Zmniejszanie wydzielania soku żołądkowego
- Zmniejszanie wydzielania moczu
- Powoduje jeżenie się włosów
Układ przywspółczulny (parasympatyczny):
Włókna nerwowe wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym i dochodzi do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby. W układzie przywspółczulnym zwoje leżą w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach.
- Zwężanie źrenicy oka
- Zwiększanie wydzielania śliny
- Zmniejszanie wydzielania potu
- Zwalnianie akcji serca
- Obniżanie ciśnienia krwi
- Przyśpieszanie ruchów jelit
- Zwiększanie wydzielania soku żołądkowego
- Zwiększanie wydzielania moczu
Ośrodkowy układ nerwowy:
- Mózg
- Rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy:
- Nerwy czaszkowe - 12 par, unerwiają narządy zmysłów, mięśnie, gruczoły występujące w głowie
- Nerwy rdzeniowe - 31 par, składają się z nerwów czuciowo - ruchowych, czyli mieszanych.
Podział nerwów:
- Ruchowe - III okoruchowy, IV bloczkowy, VI odwodzący, XI dodatkowy, XII podjęzykowy
- Czuciowe - I węchowy, II wzrokowy, VIII ślimakowy
- Mieszane - V trójdzielny, VII twarzowy, IX językowo - gardłowy, X błędny
Budowa komórki nerwowej:
Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest komórka nerwowa (neuron), który składa się z:
- Ciała komórkowego (perykarionu)
- Dendrytów - jest ich wiele, są to krótkie rozgałęzione wypustki przewodzące impulsy w stronę ciała komórki
- Aksonu (neurytu) - jest to jedna, długa nierozgałęziona wypustka, która przewodzi impulsy od ciała komórki
Cechą charakterystyczną komórki nerwowej jest:
- Pobudliwość - zdolność reagowania na bodźce
- Pobudzenie - to zmiana stanu błony komórkowej lub metabolizmu całej komórki
- Przewodzenie impulsu elektrycznego
Włókna nerwowe:
- Nagie (bezosłonkowe) - pozbawione są osłonek i otoczone neurylemmą. Włókna te przewodzą wolno, ponieważ mają małą średnicę. Są najpierwotniejszym typem włókien, u bezkręgowców występują powszechnie, a u kręgowców w nerwie węchowym.
- Jednoosłonkowe rdzenne - jeden aksonu otoczony jest osłonka mielinową, mają małą średnicę, prędkość przewodzenia impulsu 3 - 16 m/s, tworzy substancję białą w ośrodkowym układzie nerwowym
- Jednoosłonkowe bezrdzenne - od 7 - 12 aksonów otoczonych jest osłonką mielinową i komórkami Schwana, czyli hemocytami, prędkość przewodzenia impulsu 0,3 - 2 m/Dwuosłonkowe, występuje w układzie nerwowym autonomicznym
- Dwuosłonkowe - akson otoczony jest dwoma osłonkami: mielinową (rdzenną) i neurylemmą utworzoną przez hemocyty. W miejscu stykania się hemocytów powstają charakterystyczne przewężenia zwane przewężeniami Rainviera. Szybkość przewodzenia impulsu we włóknach dwuosłonkowych wynosi 120 m/s.
Synapsa - to strefa kontaktu miedzy komórkami nerwowymi lub miedzy komórkami nerwowymi a innymi komórkami w obrębie, których następuje komunikacja. W zależności od rodzaju stykających się komórek wyróżnia się synapsy:
- Nerwowo - nerwowe
- Nerwowo - mięśniowe
- Nerwowo - gruczołowe
Rodzaje synaps:
- Elektryczne - błona presynaptyczna i postsynaptyczna są w odległości około 2 nm, co pozwala na przeskoczenie impulsu z jednej komórki na drugą. Synapsy te bardzo szybko przewodzą impulsy, mają minimalne opóźnienie synaptyczne, impuls może być przekazywany dwukierunkowo
- Chemiczne - pod wpływem bodźca z części presynaptycznej uwalniany jest neurotransmiter, który dyfunduje przez błony do części postsynaptycznej. Odległość między częściami presynaptycznymi a post synaptycznymi wynosi ok. 30-50 nm. Synapsy te przewodzą wolniej niż elektryczne, mają opóźnienie 0,5-5 nm, impuls może być przekazywany tylko w jednym kierunku.
Podział synaps ze względu na rodzaj neurotransmitera:
- Hamujące - kwas gammaaminomasłowy (GABA), glicyna
- Pobudzające- kwas glutaminowy, kwas asparaginowy, acetylocholina, noradrenalina, adrenalina, dopamina, serotonina
Odruchy - zdolność reagowania na bodźce:
- Bezwarunkowe - są to odruchy wrodzone, wykonywane automatycznie niezależnie od naszej woli. Odbywają się za pośrednictwem ośrodków podkorowych i ośrodków rdzenia kręgowego..
- Warunkowe - są to odruchy nabyte (wyuczone), w których główną rolę odgrywa kora mózgowa. Odruchy te powstają w trakcie rozwoju i życia osobniczego w wyniku wielokrotnego kojarzenia bodźca bezwarunkowego z bodźcem obojętnym. Bodziec obojętny musi poprzedzać bodziec bezwarunkowy. Proces ten prowadzi po pewnym czasie do przekształcenia bodźca obojętnego w bodziec warunkowy.
Warunkowanie:
- Klasyczne - odkrywcą tego typu reakcji był Pwawłow. Warunkowanie klasyczne polega na kojarzeniu bodźca warunkowego i bezwarunkowego. Pawłow przeprowadził doświadczenie na psach i udowodnił ze nie tylko pokarm, czyli bodziec bezpośredni powoduje wydzielanie śliny u psa, ale zwierzę można nauczyć reagowania np. na dźwięk dzwonka, światło - bodźce, które nie powodują wydzielania śliny. Bodziec obojętny musi być kojarzony z bodźcem bezpośrednim, jakim jest pokarm. Po pewnym czasie światło lub dźwięk dzwonka wystarczy do wydzielania śliny.
- Instrumentalne - odkrywcą tego warunkowania był Thorndike. Pożądane zachowanie u zwierząt może być odpowiednio wzmacniane. Zwierzę uczy się pewnych czynności w zamian, za co otrzymuje nagrodę np. porcję pokarmu lub jest karane np. drażnione prądem elektrycznym.
Budowa i funkcja mózgu:
- Kresomózgowie -
- Ma bardzo silnie pofałdowaną powierzchnię, posiada bruzdy i zagłębienia
- Największa bruzda zwana jest szczeliną podłużną i dzieli mózg na dwie półkule
- Bruzda boczna i środkowa dzieli każdą z półkul na cztery płaty:
- Czołowy - ośrodki kojarzeniowe, ruchowe, pisania
- Ciemieniowy - ośrodki czuciowe odbierające wrażenia dotyku, ciepła i chłodu
- Skroniowy - ośrodek słuchu i mowy
- Potyliczny - ośrodek wzroku
- W obrębie poszczególnych płatów znajdują się skupiska komórek nerwowych kierujące określonymi czynnościami zwane ośrodkami podkorowymi
- Na przekroju można wyróżnić dwie istoty:
- Szarą - zbudowana jest z ciał komórek nerwowych
- Białą - zbudowana jest z włókien nerwowych - neurytów i dendrytów
- Międzymózgowie -
- Pełni funkcję pośrednika przekazującego impulsy nerwowe do kory mózgowej
- Jest miejscem ośrodków takich jak:
- Podwzgórze - odpowiedzialne jest za termoregulację, gospodarkę wodno - elektrolityczną, energetyczną, tu znajdują się ośrodki głodu, sytości i ośrodek rozrodczy
- Wzgórze - odpowiada za analizę i syntezę impulsów czuciowych
- Twór siateczkowaty - odpowiada za emocje, tu znajduje się ośrodek czuwania
- Śródmózgowie -
- Przez nie przebiegają bardzo ważne drogi nerwowe
- Kontroluje napięcie mięśni i postawę ciała
- Móżdżek -
- Zbudowany jest z dwóch półkul połączonych ze sobą tzw. robakiem mózgu
- Kontroluje pracę mięśni szkieletowych, utrzymuje prawidłowa postawę ciała, utrzymuje napniecie mięśniowe
- Rdzeń przedłużony -
- Przez niego przebiegają impulsy biegnące z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie
- W nim znajdują się ważne ośrodki nerwowe - oddechowy, naczyniowo-ruchowy, czynności serca, wymiotny, regulacji przemiany materii
- Rdzeń kręgowy -
- Jest częścią ośrodkowego układu nerwowego
- Znajduje się w kanale kręgowym, ma długość około 45 cm
- Odchodzą od niego nerwy rdzeniowe, które wychodzą przez kanał kręgowy i otwory międzykręgowe
- Otoczony jest trzema oponami: twardówką, pajęczynówką, naczyniówka
- Między oponami powstaje płyn mózgowo - rdzeniowy, który pełni funkcję: amortyzującą, reguluje zmiany ciśnienia wewnątrz czaszki
- Zbudowany jest z istoty szarej położonej wewnątrz oraz otaczającej ja istoty białej
