Pompejusz (Gnejusz Pompejusz Wielki, 106-48 p.n.e.)

wódz i polityk rzymski, syn Pompejusza Strabona. Związany był ze stronnictwem optymatów i zdecydowanie popierał politykę Sulli (zwłaszcza w latach 82-79 p.n.e.), w interesie którego nieraz walczył (w Afryce, Hiszpanii). W 67 r. p.n.e. otrzymał nadzwyczajne pełnomocnictwa na okres 3 lat (tzw. imperium maius), dzięki którym zniszczył korsarzy zagrażających rzymskiemu handlowi morskiemu. Rok później powierzono mu dowództwo na Wschodzie: Pompejusz nie tylko pokonał króla Pontu - Mitrydatesa VI, ale rozszerzył granice Rzymu o nowe prowincje: Pont, Syrię, Bitynię, Cylicję. Judea, Kapadocja, Kommagena, Galacja i Kolchida musiały zaś zgodzić się na rzymski protektorat. Tak więc Pompejusz przyczynił się do umocnienia rzymskich rządów na Wschodzie. Po powrocie przyznano mu triumf (61 r. p.n.e.), ale senat zablokował wszystkie propozycje i zmiany, jakie zaproponował Pompejusz. W ten sposób senatorzy chcieli pozbyć się popularnego w Rzymie polityka.

Osamotniony nagle Pompejusz przystał na propozycję Gajusza Juliusza Cezara i wspólnie z Krassusem zawarli w 60 r. p.n.e. układ, w którym uznali, że w Rzymie nie może stać się nic ważnego bez ich zgody (tzw. pierwszy triumwirat). Porozumienie to było wymierzone w senat. W 59 r. p.n.e. Cezar został wybrany na konsula i doprowadził do zatwierdzenia wszystkich zarządzeń i propozycji reform opracowanych przez Pompejusza.

Jednak Pompejusz nie ufał wspólnikom i kiedy Cezar walczył w Galii, Pompejusz znów rozpoczął współpracę z senatem, od którego otrzymał nadzwyczajne pełnomocnictwa - dozór nad zaopatrzeniem Rzymu w zboże. Mimo to w 56 r. p.n.e. doszło do odnowienia triumwiratu, a Krassus i Pompejusz mieli zostać konsulami. W 55 r. p.n.e. triumwirowie pogodzili się też w sprawie zarządu nad rzymskimi prowincjami; dzięki temu Pompejusz po zakończeniu konsulatu objął na 5 lat namiestnictwo w Hiszpanii. Kiedy w 53 r. p.n.e. wybuchły w Rzymie zamieszki, senat poprosił Pompejusza o zaprowadzenie porządku i rok później ustanowił go jedynym konsulem (Pompejusz nie chciał władzy dyktatorskiej, gdyż od czasów Sulli nie cieszyła się w Rzymie popularnością).

Wzmocniwszy swoją pozycję Pompejusz postanowił pozbyć się teraz Cezara, którego uważał za swojego głównego rywala do władzy (Krassus zginął w wojnie z Partami w 53 r. p.n.e.). Kiedy w 49 r. senat zażądał, by Cezar powrócił bez wojska do Rzymu, rozpoczęła się wojna domowa. Cezar na czele swoich wojsk zajął Italię. Pompejusz wraz z senatem udał się do Grecji, by tam zmobilizować armię przeciw Cezarowi. W bitwie pod Farsalos (w Tesalii) w 48 r. p.n.e. wojska Pompejusza zostały rozbite przez żołnierzy Cezara. Chcąc ratować życie, Pompejusz udał się do Egiptu, ale tam, pod Aleksandrią, został zabity z rozkazu Ptolemeusza XIII, króla Egiptu.