Za szczególnie istotne uznać należy stanowisko B. Dolnickiego, który odnosząc się do rozwiązania przyjętego przez Bank Światowy wymienia następujące formy korupcji[1]:

  • Łapownictwo (sprzedajność, przekupstwo);
  • Kupowanie zamówień, kontraktów, koncesji, decyzji, pozwoleń itp.;
  • Uchylanie się od obowiązku podatkowego, celnego czy innego przewidzianego przez prawo;
  • Kradzież;
  • Świadome, bezprawne i niegospodarne dysponowanie środkami publicznymi;
  • Protekcjonizm;
  • Poplecznictwo, kumoterstwo;
  • Handlowanie wpływami;
  • Finansowanie wyborów lub partii politycznych w oczekiwaniu na uzyskanie wpływów w przyszłości.

Przyjęte i wskazane rozwiązanie nie jest jedynym omawianym przez Dolnickiego, autor wskazuje również na możliwość wyodrębnienia korupcji gospodarczej, politycznej i urzędniczej, przy czym każda z tych form oparta jest na uzyskiwaniu osobistych korzyści w sposób niezgodny z prawem[2]. Korupcja polityczna to działania polegające m.in. na finansowaniu partii politycznych z niejasnych źródeł, jednym z przejawów korupcji urzędniczej jest nadużywanie stanowiska urzędniczego do osiągania korzyści, natomiast korupcja gospodarcza to wszystkie przestępstwa przekupstwa i łapówkarstwa dotyczące sektora gospodarczego, co najczęściej związane jest z propagowaniem nieuczciwej konkurencji i destabilizowaniem rynku. Na uwagę zasługuje również kwestia korupcji w jednostkach samorządu terytorialnego- wskazuje się bowiem, że „w odniesieniu do samorządu terytorialnego realna i znajdująca potwierdzenie w praktyce jest groźba zaistnienia wszystkich tych rodzajów korupcji”[3]. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż samorząd terytorialny to organ administracji publicznej, a stanowisko administracyjne może być wykorzystane w dość zróżnicowanym celu, prowadzącym zawsze do uzyskania korzyści płynących z nadużycia.

Teoretycznie formy korupcji można podzielić również na miękkie i twarde (lub ciężkie), jeśli przyjąć za kryterium poziom szkodliwości czynu[4], co nie wyklucza również podziału na korupcję małej i dużej skali. Wśród różnych rodzajów korupcji pojawia się również „koniunkturalne dostosowywanie głoszonych poglądów do audytorów, przed którymi polityk występuje”[5], co z kolei związane jest z korupcją polityczną. Nie bez znaczenia pozostaje tu również kwestia podziału korupcji w zależności od rodzaju korzyści.

W literaturze prawnej wskazuje się, iż „korzyść może przybierać różne formy, niekiedy ma postać pieniężną lub materialną, niekiedy jest przyrostem władzy lub nieformalnych wpływów, niekiedy może być uświadamianą sobie i innym manifestacją niedostępnej innym możliwości załatwienia trudnej sprawy”[6]. Różnorodność korzyści, które mogą być osiągnięte poprzez nadużycia i wykorzystywanie stanowisk publicznych pozwala na dość szeroki zakres klasyfikacji samych zachowań, a tym samym przyczynia się do wyodrębnienia różnych form korupcji. Wiele uwagi poświęca się założeniu, że jedną z najczęściej spotykanych form korupcji jest łapówkarstwo – „łapówki są wręczane i otrzymywane w sytuacjach, w których nie powinno dochodzić do żadnego przepływu pieniędzy między stronami”[7]. Implikuje to sytuację, w której najczęściej spotykaną formą korupcji jest łapówkarstwo i związane z nim przekupstwo – zauważyć bowiem należy, że wręczenie łapówki jest tożsame z przekupywaniem, bowiem osiągnięcie korzyści dla łapówkodawcy uzależnione jest od zmiany stanowiska biorcy łapówki, która to zmiana najczęściej wiąże się z nadużyciem stanowiska.

Przestępczość korupcyjna to jednakże nie tylko łapówki i przekupstwo – wskazuje się, że wśród form korupcji na uwagę zasługuje kradzież. „Drobne kradzieże środków opatrunkowych, drobnego sprzętu zdarzają się prawie wszędzie, łącznie z uczciwą skądinąd NHS (National Health Service – Narodowa Służba Zdrowia w Wielkiej Brytanii, jako Państwowa Służba Zdrowia – przypisek własny),i – choć przynoszą straty – są na ogół tolerowane”[8]. Z jednej strony zatem urzędnik publiczny nadużywa stanowiska w celu uzyskania różnorodnych korzyści, m.in. łapówek, z drugiej natomiast w niektórych sektorach gospodarki – jak chociażby służba zdrowia – dochodzi do nadużyć stanowiska w celu osiągnięcia odmiennych od łapówek korzyści, jednakże wciąż korzyści materialnych, których źródłem są kradzieże

Obie formy – łapówki i kradzieże to formy korupcji materialnej. Jak zauważa W. C. Włodarczyk „może się jednak zdarzyć, że spodziewaną – i planowaną – nagrodą jest rozwój własnej kariery politycznej lub urzędniczej”[9], co z kolei podkreśla wielopłaszczyznowość samego zjawiska korupcji. Bez względu na formę odnoszonych korzyści każdy ze wskazanych przypadków związany jest z nadużywaniem władzy, piastowanego stanowiska, co z kolei stawia znak równości między samą kategorią korupcji a nadużyciem.

Analiza typologiczna natomiast pozwala na rozróżnienie form korupcji pod względem obszarów, w których zjawisko to występuje, lub też takich, które są szczególnie narażone na zjawisko korupcji. Według Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego najważniejszymi obszarami korupcji w Polsce są[10]:

  • Prywatyzacja – sieć powiązań kształtujących stosunki w polskim biznesie determinuje w niektórych momentach możliwość podejmowania działań prywatyzacyjnych, co z kolei często związane jest z nadużywaniem stanowisk przez władze publiczne do tworzenia własnych struktur organizacyjnych poza polityką;
  • Zarządzanie majątkiem publicznym – nadużywanie stanowiska publicznego do niewłaściwego gospodarowania mieniem, zawłaszczania lub rozdzielania w sposób niezgodny z prawem (zawłaszczanie państwa);
  • Fundusze celowe i agencje rządowe – korupcja urzędnicza, finansowa;
  • Zamówienia publiczne – łapówkarstwo, sprzedajność, przekupstwo;
  • Ustanawianie kontyngentów i udzielanie koncesji – blokowanie swobody działalności gospodarczej, wpływanie na zahamowanie rozwoju gospodarczego, obniżenie poziomu konkurencyjności gospodarki;
  • Administracja skarbowa – korupcja urzędnicza, gospodarcza, administracyjna,
  • Administracja państwowa i samorządowa – korupcja urzędnicza, administracyjna, polityczna, wyborcza, finansowa;
  • Działalność służb celnych i organów nadzoru – nieprawidłowe funkcjonowanie odpraw celnych związane z nadużyciami stanowisk celnych, przekupstwem, sprzedajnością i innymi działaniami niezgodnymi z prawem;
  • Służba zdrowia – nadużycia polegające zarówno na przyjmowaniu łapówek jak i na drobnych kradzieżach;
  • Badania naukowe – brak należytej kontroli finansowania badań;
  • Finansowanie partii politycznych.

 

[1] B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 231-232.

[2] Tamże, s. 231.

[3] Tamże, s. 231.

[4] Z. Dobrowolski, dz. cyt., s. 19.

[5] A. Kojder, Godność i siła prawa, Oficyna Naukowa, Wrocław 2001, s. 373.

[6] W. C. Włodarczyk, Wprowadzenie do polityki zdrowotnej, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 97.

[7] Tamże, s. 98.

[8] Tamże, s. 99.

[9] Tamże.

[10] Raport Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Korupcja w Polsce – próba analizy zjawiska, ABW, Warszawa 2009, s. 5-6.