Zakwalifikowanie osoby jako niepełnosprawnej odbywa się na zasadach określonych w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z późn. zmianami),art..4

Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu,w szczególności powodującą niezdolność do pracy.

Podstawą uznania osoby, która nie ukończyła 16 roku życia za niepełnosprawną jest ustalenie, że:                                                                                                                                 -ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną;                                                                     -przewidywany okres trwania upośledzenia stanu zdrowia przekracza 12 miesięcy;                 -wymaga zapewnienia jej całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku z powodu wady wrodzonej,długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu.

Wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności:znaczny, umiarkowany, lekki.

Stopień niepełnosprawności osoby zainteresowanej orzeka się na czas określony lub na stałe. Decyduje ocena możliwości poprawy funkcjonowania osoby zainteresowanej. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydaje się osobie,która ukończyła 16 rok życia.

Druk wniosku o wydanie orzeczenia osoba zainteresowana otrzymuje w siedzibie właściwego miejscowo powiatowego zespołu.W zależności od przyjętego przez powiatowy zespół sposobu organizacji pracy możliwe jest także uzyskanie wniosku drogą pocztową lub pobranie go ze strony internetowej zespołu.

Wniosek o wydanie orzeczenia może złożyć:                                                                             -

- osoba zainteresowana;

- przedstawiciel ustawowy osoby zainteresowanej (dotyczy to przede wszystkim dzieci oraz osób ubezwłasnowolnionych);                                                                                                    

- kierownik ośrodka pomocy społecznej, ale za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego.

O niepełnosprawności orzekają:

- Powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako pierwsza instancja;                                                                                                               

- Wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako druga instancja;

Postępowanie orzecznicze, służące ustaleniu niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, co do zasady jest zespołowe i dwuinstancyjne.Oznacza to, że w posiedzeniu składu orzekającego zespołu powiatowego i wojewódzkiego uczestniczy co najmniej dwóch specjalistów – członków zespołu orzekającego,z których co najmniej jednym jest lekarz sprawujący jednocześnie funkcję przewodniczącego składu orzekającego.Drugim członkiem składu orzekającego może być pedagog,psycholog,pracownik socjalny,doradca zawodowy albo inny lekarz.

Orzeczenia o niezdolności do pracy dla celów rentowych wydawane są przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Ustawa z dn. 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz.74 z późn. zmianami).

Klasyfikacja orzeczeń o stopniu niepełnosprawności i zdolności do pracy:

        1.Orzecznictwo do celów rentowych:

- orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji;

-orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji;

- orzeczenie do całkowitej niezdolności do pracy;

- orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy.

         2.Orzecznictwo do celów pozarentowych:

- orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności;

- orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;

- orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności. [ Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz.97 z późn. zmianami ), [art..5.].

Osoba niepełnosprawna może korzystać ze świadczeń,ulg i uprawnień pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności dopiero wówczas, gdy uznana zostanie przez prawo za osobę  niepełnosprawną.Stan prawny orzecznictwa o niepełnosprawności w Polsce jest złożony i społecznie nie w pełni korzystny. Jest oparty na różnych źródłach prawa,odmiennych zasadach i przesłankach, trybach postępowania  i strukturze organizacyjnej.

O czym orzekają Powiatowe zespoły.

Powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności wydają orzeczenia o:

- niepełnosprawności;

- stopniu niepełnosprawności;

- wskazaniach do ulg i uprawnień.

Przedmiotowe orzeczenia poza ustaleniem statusu osoby orzeczonej jako osoby niepełnosprawnej, stanowią również podstawę do przyznania różnego rodzaju ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

W przypadku ubiegania się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zespół powiatowy,jeżeli uzna,że spełnione są przesłanki do uzyskania przez wnioskodawcę statusu osoby niepełnosprawnej, wyda orzeczenie o zaliczeniu do osób niepełnosprawnych lub odpowiedniego stopnia niepełnosprawności,natomiast jeżeli ustali,że wnioskodawca nie kwalifikuje się do uzyskania statusu osoby niepełnosprawnej wyda orzeczenie o nie zaliczeniu do niepełnosprawności lub nie zaliczeniu do stopnia niepełnosprawności. Przedmiotowe rozstrzygnięcia mają charakter merytoryczny.Obok rozstrzygnięć o charakterze merytorycznym zespoły powiatowe wydają również rozstrzygnięcia o charakterze procesowym. Orzeczenia wydawane w postępowaniu przed powiatowymi i wojewódzkimi zespołami do spraw orzekania o niepełnosprawności są decyzjami w rozumieniu przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego (potwierdza to postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 lutego 2001 r.).

Prawo strony postępowania orzeczniczego do złożenia odwołania od orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności jest wyrazem realizacji prawa zawartego w Konstytucji RP,które stanowi,iż każdy obywatel ma prawo do rozstrzygnięcia swojej sprawy przez niezawisły sąd.Rejonowe Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatrują sprawy z odwołania od orzeczeń wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności poprzez poddanie oceny, ustalonej przez składy orzekające pod ocenę biegłych lekarzy sądowych oraz innych biegłych,których przewodniczący składu orzekającego, powołuje w zależności od problematyki indywidualnej sprawy.