Słowacja

Interesującym rozwiązaniem w zakresie walki z fake newsami jest opracowany przez pozarządową organizację GLOBSEC (we współpracy z Uniwersytetem w Bańskiej Bystrzycy i Central European University w Budapeszcie) darmowy kurs internetowy, który obejmuje między innymi następujące zagadnienia: rodzaje dezinformacji, metody manipulacji czy krytyczne myślenie.Działania edukacyjne prowadzi także Demagog SK – słowacka organizacja fact-checkingowa,która przeprowadziła warsztaty i seminaria dla młodzieży i nauczycieli, podczas których rozwijane są umiejętności krytycznego myślenia i weryfikowania informacji.

Słowenia

W Słowenii edukacja medialna jest obecnie realizowana przede wszystkich w szkołach podstawowych, gdzie uczniowie mają możliwość wyboru odrębnego przedmiotu edukacji medialnej. Jednocześnie edukacja w zakresie mediów, w tym kształcenie umiejętności krytycznego myślenia, jest ujęta w innych przedmiotach w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, np. w ramach języka słoweńskiego czy edukacji obywatelskiej i etyki. Interesującą inicjatywą w zakresie rozwijania krytycznego myślenia jest „Vzgojno-izobraževalni program animiranega filma Slon” – program edukacyjny Stowarzyszenia Słoń związany z tworzeniem filmów animowanych. Poprzez uczestnictwo w różnych zajęciach wchodzących w skład programu, uczestnicy będą mogli nie tylko oglądać wysokiej jakości filmy animowane, ale także zapoznać się ze sztuką tworzenia animacji – zajęcia obejmują bowiem m.in. warsztaty z animowania i tworzenia materiałów edukacyjnych do produkcji filmowych czy rozmowy z twórcami filmowymi. W ten sposób twórcy chcą rozwijać krytyczne myślenie, kreatywność i empatię wśród dzieci w wieku powyżej 4 lat.

Szwecja

Zgodnie z komunikatem opublikowanym przez Skolverket (Narodową Agencję ds. Edukacji, instytucję odpowiedzialną za edukację w Szwecji), szwedzki rząd zdecydował o zmianachw programie nauczania, którymi od 1 lipca 2018 r. objęte zostały szkoły podstawowe, średnie i dla dorosłych. Motywacją do wprowadzenia zmian była chęć wzmocnienia umiejętności cyfrowych uczniów i przygotowanie ich do życia w zmieniającej się rzeczywistości.Zdaniem rządu, uczniowie powinni rozumieć, w jaki sposób digitalizacja wpływa na jednostkę i społeczeństwo. Powinni również rozumieć i wykorzystywać cyfrowe systemy i usługi oraz odnosić się do mediów i informacji w krytyczny i odpowiedzialny sposób. Podstawowe założenia reformy obejmują: naukę programowania i kodowania od najmłodszych lat; rozwój kompetencji cyfrowych – odróżnianie rzetelnych i niewiarygodnych źródeł informacji; kreatywne rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem technologii cyfrowej. Ciekawą inicjatywą rozwijającą umiejętność krytycznego myślenia wśród uczniów jest projekt Nyhetsvärderaren (ang. the News Evaluator) – efekt współpracy Vetenskap & Allmänhet (szwedzkiej organizacji non-profit, działającej na rzecz promowania dialogu i otwartości między badaczami a opinią publiczną), Uniwersytetu w Uppsali i RISE Interactive (agencji specjalizującej się w marketingu cyfrowym), finansowany przez Vinnova (szwedzką agencję rządową, zajmującą się zarządzaniem państwowego finansowania w obszarze badań i rozwoju) i Uniwersytet w Uppsali. Jego celem było: w 2017 r. – określenie, z jakimi informacjami w Internecie mają styczność dzieci; uczniowie oceniali wiarygodność wiadomości za pomocą narzędzia online (analizując m.in. skąd pochodzi wybrana historia, jakie dowody są przedstawione i jak ta sama historia jest prezentowana przez inne media (raport z projektu); w 2018 r. – sprawdzenie przez 2,5 tys. uczniów szkół średnich, jak wygląda obieg informacji w świecie cyfrowym w związku z wrześniowymi wyborami parlamentarnymi w Szwecji. Temat krytycznego myślenia i weryfikowania źródeł był także tematem licznych szwedzkich przekazów medialnych. Sam król Szwecji, Karol XVI Gustaw, w wywiadzie udzielonym dziennikowi “Sydsvenskan” podkreślił istotność rzetelnych źródeł informacji (była to odpowiedź na komentarz Donalda Trumpa w sprawie imigrantów, inspirowany nierzetelnym filmem dokumentalnym). Ponadto bohater kultowego szwedzkiego komiksu, miś Bamse, w publikacji wydanej w lutym 2017 r. uczy dzieci krytycznego myślenia i uwrażliwia je na niebezpieczeństwa związane z fake newsami. Na jednym z komiksowych kadrów Lille Skutt (przyjaciel Bamsego) mówi, że magiczny miód – przysmak, który dodaje misiowi siły – stracił już swoje niezwykłe właściwości. Na pytanie żółwia o weryfikację źródła tej informacji królica odpowiedziała jednak: „Przeczytałam to w Internecie”. Celem komiksu jest nauka przez zabawę – redakcja uznała, że poruszanie tematu fałszywych informacji jest szczególnie istotne w dobie powszechnego dostępu do mediów społecznościowych i korzystania z nich przez dzieci. Pomysł na temat numeru zrodził się po konferencji naukowej poświęconej faktom, kłamstwom i teoriom spiskowym, która odbyła się w Malmö w 2016 roku. Bamse wcześniej uczył m.in. o równouprawnieniu, ksenofobii, zaburzeniach psychicznych.

Tajwan

Tajwan ma wprowadzić nowy szkolny program nauczania, dzięki któremu stanie się azjatyckim pionierem w walce z rosnącym zagrożeniem fałszywymi informacjami. Program nauczania będzie obejmował wprowadzenie nowego przedmiotu – edukacji medialnej – podczas której uczniowie będą pracowali nad rozwijaniem umiejętności krytycznego myślenia, przydatnej szczególnie podczas korzystania z mediów społecznościowych. Treści realizowane w ramach przedmiotu będą obejmowały m.in. weryfikowanie źródeł informacji oraz rozpoznawanie propagandy i fake newsów.

Ukraina

“Learn to Discern” to projekt IREX Europe (międzynarodowej organizacji non-profit, zajmującej się m.in. poprawą jakości edukacji i wspieraniem niezależnych mediów) z dziedziny edukacji medialnej, realizowany we współpracy z fundacją the Academy of Ukrainian Press i organizacją StopFake, którego celem jest wyposażenie obywateli w umiejętność odróżniania faktów od fikcji i manipulacji. Celami edukacyjnymi projektu, które mogą osiągnąć jego uczestnicy, są: rozpoznawanie manipulacji bazujących na emocjach, poznanie sposobów odbioru treści medialnych (“jak oglądać”, a nie “co oglądać”), a także rozwój umiejętności dostosowania się do różnych sposobów konsumpcji mediów. W ciągu dziewięciu miesięcy wyszkolono ponad 15 000 osób w 14 wschodnich, południowych i centralnych regionach Ukrainy, a następnie przeprowadzono ewaluacjępodjętych działań. Metodologia projektu, wsparta autorskim programem nauczania edukacji medialnej, jest obecnie wykorzystywana w pracy z uczniami z 50 szkół w miastach Tarnopol, Czernihów, Mariupol i Dnipro w ramach inicjatywy „Learn and Distinguish (L2D)”. „re:start democratic discourse” to z kolei projekt Europejskiego Centrum Wolności Prasy i Mediów oraz Regionalnego Instytutu Rozwoju Prasy w Kijowie, realizowany na południowym wschodzie Ukrainy. Jego głównym celem jest poprawa umiejętności zawodowych dziennikarzy lokalnych, a także rozwój umiejętności korzystania z mediów wśród obywateli. Projekt składa się z trzech elementów: kampanii w mediach społecznościowych, dotyczącej wolności mediów; szkoleń dla blogerów, dziennikarzy obywatelskich i reporterów z małych mediów; a także z kursów edukacji medialnej dla uczniów, studentów i pozostałych obywateli. Należy wspomnieć również zmiany w programie nauczania. Ukraińskie Ministerstwo Edukacji Narodowej wierzy, że edukacja medialna pomoże młodym ludziom nauczyć się rozpoznawać fałszywe wiadomości, uwierzytelniać źródła, identyfikować manipulacje i rozumieć stronniczość. W 2017 r. ministerstwo zainicjowało ogólnokrajowy eksperyment dot. edukacji medialnej na lata 2017-22, którego celem jest wprowadzenie wieloaspektowej umiejętności korzystania z mediów do krajowej praktyki edukacyjnej – w tym celu zaleca stosowanie podręczników opracowanych przez the Academy of Ukrainian Press (fundację promującą krytyczną konsumpcję mediów) w szkołach i instytucjach szkolnictwa wyższego.

USA

Jednym z bardziej znanych przedsięwzięć edukacyjnych w zakresie popularyzacji fact-checkingu i walki z dezinformacją jest The News Literacy Project, realizowany przez organizację o tej samej nazwie. Jego celem jest rozwijanie wśród uczniów umiejętności, których potrzebują, aby stać się inteligentnymi, aktywnymi konsumentami informacji, a także zaangażowanymi, świadomymi uczestnikami demokracji. Jednym z jego elementów jest platforma e-learningowa checkology®. Formułę kursu internetowego przyjęła także wspólna inicjatywa Uniwersytetu w Hong Kongu i Uniwersytetu Stanowego w Nowym Jorku. „Making Sense of the News” dostępny jest na platformie edukacyjnej Coursera. Materiały dydaktyczne w zakresie edukacji medialnej oferuje także „Project Look Sharp”. Instytut Poynter – szkoła dziennikarska działająca non-profit, specjalizująca się w działalności fact-checkingowej (znana choćby z inicjatywy The International Fact-Checking Network) – realizuje (przy wsparciu finansowym ze strony Google.org) projekt o nazwie „MediaWise” – przedsięwzięcie mające na celu pomoc uczniom szkół średnich w bardziej świadomej konsumpcji treści medialnych online, czemu przysłużyć ma się współpraca ze znanymi z mediów społecznościowych influencerami czy twórcami, m.in. z Johnem Greenem, autorem popularnej powieści „Gwiazd naszych wina”. Jednym z elementów projektu jest uruchomienie powszechnej sieci fact-checkerskiej wśród nastolatków w szkołach ponadpodstawowych na terenie całych Stanów Zjednoczonych, w ramach której nastolatkowie – w czasie rzeczywistym – pokazują zespołowi MediaWise, w jaki sposób odróżniają internetową prawdę od fikcji. Przedsięwzięcie zakłada także przeprowadzenie serii sesji dydaktycznych dla młodzieży i ich rodziców. Najważniejszym elementem projektu jest jednak opracowanie przez partnera, Stanford History Education Group, nowego programu w zakresie edukacji medialnej, który będzie dostępny dla szkół od jesieni 2019 r. Kolejnym projektem w zakresie krytycznego myślenia jest założona przez prof. Renee Hobs platforma społecznościowa, która umożliwia analizę języka propagandy w mediach (unijna wersja inicjatywy pod nazwą Mind over Media in EU jest realizowana przez Fundację Evenswe współpracy z partnerami: chorwackim Stowarzyszeniem Komunikacji i Kultury Medialnej, polskim Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fińskim Towarzystwem Edukacji Medialnej, belgijskim MEC / Mediawijs, rumuńskim Towarzystwem Mediawise i francuską organizacją Media Maker. Każdy użytkownik strony może zamieścić na niej wideo albo zrzut ekranu, opisać sytuację i zdecydować, która z czterech technik manipulacji (wywołanie silnych emocji; upraszczanie informacji i idei; odpowiadanie na potrzeby społeczne; atakowanie przeciwników) została w niej zastosowana. Wśród amerykańskich inicjatyw należy wskazać również fake newsową grę „Factitious”, opracowaną przez American University. Opiera się ona na mechanizmie przesuwania newsów w lewo lub w prawo, co przypomina techniki stosowane w aplikacjach randkowych. Jej celem jest jednak sprawdzenie umiejętności gracza w zakresie odróżniania wiadomości prawdziwych od fałszywych. Inną grą, opracowaną przez Microsoft, jest „The Fake News Challenge: a Skype Game” rozwijająca umiejętność krytycznego myślenia, przydatną przy identyfikowaniu fałszywych treści online. Ze względu na federacyjny charakter państwa, działania legislacyjne podejmowane w każdym ze stanów w zakresie edukacji mogą być różne. Za pośrednictwem Media Literacy Now, organizacji zajmującej się popularyzacją edukacji medialnej w ramach polityk edukacyjnych prowadzonych przez poszczególnych interesariuszy, można dowiedzieć się, jak wygląda aktualny stan legislacji w tym aspekcie. Dla przykładu, w stanie Ohio wymagane jest uwzględnienie w programie nauczania umiejętności korzystania z mediów; w stanie Connecticut, w ramach implementacji prawa w zakresie edukacji medialnej, w Departamencie Edukacji stworzono radę doradczą działającą w obszarze obywatelstwa cyfrowego, bezpieczeństwa w Internecie i umiejętności korzystania z mediów; w stanie California rząd uchwalił ustawę, która wzmacnia umiejętność korzystania z mediów w szkołach publicznych i jednocześnie wymaga od Departamentu Edukacji, aby publikował materiały edukacyjne w zakresie analizy mediów na swojej stronie internetowej. Warte uwagi są także działania edukacyjne podejmowane przez nadawców i wydawców amerykańskich mediów – opublikowane materiały dotyczą m.in. tego, w jaki sposób dorośli (rodzice i nauczyciele) mogą we własnym zakresie rozwijać u dzieci umiejętność pogłębionego analizowania przekazów medialnych.

Węgry

Umiejętności korzystania z mediów zostały w „Nemzeti alaptanterv” (pol. narodowym programie nauczania) podzielone według klas. Program określa, kiedy i w jakim zakresie należy w pełni przyswoić sobie poszczególne elementy korzystania z mediów (np. uczniowie klas 9-12 powinni rozumieć wpływ mediów i ich rolę we współczesnym świecie). Umiejętność krytycznego myślenia jest jedną ze składowych tej kompetencji. Państwowa jednostka, Oktatási Hivatal (pol. Biuro Edukacyjne), prowadzi kilka programów szkoleniowych dla nauczycieli poświęconych edukacji w zakresie umiejętności korzystania z mediów. Jednym z nich jest „Médiatudatosság fejlesztése az iskolában” (pol. rozwój świadomości medialnej w szkole), który rozwija inteligentne i krytyczne wykorzystywanie mediów przez pedagogów w celu przygotowania uczniów do krytycznych analiz przekazów medialnych. Przykładem edukacyjnego projektu skierowanego do dzieci jest „Bűvösvölgy” (eng. Magic Valley, pol. magiczna dolina), utworzona przez węgierski Narodowy Urząd ds. Mediów i Informacji. Jest to pierwsze na Węgrzech Centrum Edukacji i Umiejętności Medialnych, którego misją jest uczenie dzieci, jak korzystać z mediów w świadomy i bezpieczny sposób.

Wielka Brytania

Umiejętność krytycznego myślenia została ujęta w brytyjskich programach nauczania. Dla przykładu, w ramach programu nauczania w Irlandii Północnej, w zakresie rozwiązywania problemów, uczniowie w wieku 14-16 lat uczą się wskazywać różnice między faktem a opinią oraz identyfikować propagandę i stereotypy w oparciu o materiał źródłowy. Ponadto krytycznie analizują argumenty wspierające tezy zawarte w wypowiedziach lub informacjach medialnych. Brytyjska organizacja charytatywna, National Literacy Trust, opracowała zestaw podstawowych materiałów edukacyjnych na temat fake newsów. We współpracy z Guardian Foundation, the PSHE Association i Google, realizuje także międzyprzedmiotowy projekt edukacyjny „NewsWise”, którego celem jest nauka odróżniania prawdy od fałszu. Podobne działania prowadzone są także przez the Economist Educational Foundation, która współpracuje ze szkołami państwowymi od 2013 r. w zakresie rozwijania umiejętności krytycznego myślenia. Zbiór zasobów pomocnych w identyfikowaniu fałszywych informacji udostępnia także nadawca publiczny, BBC. Umieszczone tam treści dotyczą społecznego, politycznego i ekonomicznego wpływu mediów oraz kształtują umiejętności potrzebne do analizowania i krytycznej oceny informacji w różnych mediach. Interesującą inicjatywą jest seria filmów krótkometrażowych wyprodukowanych przez ITN w ramach projektu edukacji cyfrowej Discovery Education Espresso News a poświęconych temu, jak rozpoznać fałszywe informacje.

Włochy

We wrześniu 2014 r. włoski rząd opublikował zestaw założeń dotyczących kompleksowej reformy systemu edukacji zatytułowany „Dobra szkoła” (wł. La buona scuola). Rządowy projekt ustawy, zatwierdzony przez parlament w lipcu 2015 r. (Ustawa 107/2015),  zakłada m.in. rozwój umiejętności cyfrowych poprzez realizację trzyletniego planu krajowego (wł. Piano Nazionale Scuola Digitale), opracowanego we współpracy z przedstawicielami środowisk akademickich (takimi jak Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca w Mediolanie – CREMIT, Politechnika w Turynie – Centrum Nexo czy też Uniwersytet w Parmie), medialnych (AGI, RAI, Sole24Ore), technologicznych (Google, Facebook, Samsung, Cisco, Adobe, LinkedIn), a także regulatorem mediów (AGCOM). Celem ustawy jest poprawa jakości połączeń internetowych w szkołach, a przede wszystkim wzmocnienie kompetencji cyfrowych wśród nauczycieli i uczniów – krytycznego myślenia, świadomości i odpowiedzialności – m.in. poprzez publikację materiałów edukacyjnych (scenariuszy zajęć) na stronie programu. Dzięki uczestnictwie w programie, uczniowie nauczą się m.in. tego jak rozpoznawać podejrzane adresy URL. Skuteczną obronę przed fałszywymi informacjami krążącymi w sieci ma wspomóc także “Dekalog przeciwko fake newsom” (wł. il Decalogo Anti-Bufale), ogłoszony w Rzymie przez przewodniczącą Izby Deputowanych, Laurę Boldrini, i minister edukacji, Valerię Fedeli. Celem Dekalogu jest walka z jednym z najczęstszych zagrożeń, na które uczniowie mogą natknąć się podczas surfowania w Internecie: niezweryfikowanymi lub fałszywymi informacjami, które mogą stwarzać zagrożenie dla społeczeństwa lub stać się niebezpieczne dla ludzi. Dekalog jest jednym z elementów rządowego projektu obejmującego 4,2 miliona uczniów w szkołach średnich I i II stopnia i jednocześnie częścią szerszego pakietu działań wdrażanych przez ministerstwo w związku z popularyzacją kontroli źródeł i cyfrowej edukacji obywatelskiej. Wszystkie materiały edukacyjne z akcji „#BastaBufale” (pol. stop fake newsom) dostępne są na stronie internetowej projektu „Generazioni Connesse” (pol. połączone pokolenia). Włoskie organizacje pozarządowe specjalizujące się w edukacji medialnej również angażują się w działalność szkoleniową – prowadzą m.in. warsztaty dla kobiet w wieku powyżej 50. roku życia poświęcone demaskowaniu fake newsów. Warte uwagi są także działania edukacyjneprowadzone przez organizację Factcheckers, takie jak opracowanie gry karcianej, interaktywnego przewodnika (we współpracy ze Sky Academy, edukacyjnym projektem nadawcy audiowizualnego) czy podręcznika dla najmłodszych fact-checkerów.

Opracowano w oparciu o Projekt realizowany ze środków Fundacji Batorego.

Waclaw