ciąg kilku rewolucji, które miały miejsce we Francji w latach 1789-1799. U podstaw rewolucji leżała walka o władzę między przedstawicielami starego systemu - szlachtą na czele z monarchą, a przedstawicielami nowego - burżuazją. W drugiej połowie XVIII w. w wyniku postępu cywilizacyjnego, upowszechnienia się nowych form gospodarowania i idei oświeceniowych, choć formalnie nadal obowiązywał ustrój feudalny, to jednak do głosu zaczęły dochodzić nowe grupy społeczne, szczególnie burżuazja.

· Sytuacja we Francji przed wybuchem rewolucji: Francja przed rewolucją była uważana za jedną z pierwszych potęg zarówno politycznych, jak militarnych i ekonomicznych. Kraj liczył ponad 26 mln ludności, z największym miastem - ponad półmilionowym Paryżem. W zdecydowanej większości ludność zajmowała się rolnictwem, a religią panującą był katolicyzm (97% ludności). Pod względem prawnym Francja była monarchią stanową - stan duchowny, szlachecki i reszta ludności potocznie nazwana stanem trzecim.

Wielkimi przywilejami dysponował kler francuski posiadający własne sądownictwo, wielkie majątki ziemskie, nie płacący stałych podatków dla państwa. Ogółem stan duchowny liczył ok. 110 tys. ludzi, ale był znacznie zróżnicowany wewnętrznie pod względem pochodzenia i majątku. Tylko ludzie szlachetnie urodzeni mogli piastować najwyższe stanowiska, oni też czerpali najwyższe dochody. Kler średni i niższy rekrutował się ze "stanu trzeciego", cierpiąc często jego niedostatki.

Drugi stan uprzywilejowany - stan szlachecki także był wewnętrznie zróżnicowany i podzielony. Szlachta rodowa (noblesse de race, noblesse d'epee - po mieczu) i szlachta urzędnicza (noblesse de robe - po sukni) tworzyły grupę uprzywilejowaną. Szlachectwo dziedziczyło się po ojcu bądź też można je było otrzymać w drodze piastowania odpowiednich stanowisk państwowych lub kupić tytuł. Stan szlachecki był wewnętrznie bardzo zróżnicowany. Jedynie nieliczna arystokracja rodowa "wieszająca się u klamki królewskiej" czerpała ogromne zyski z hojnego gestu króla. Próżniacza i skora do buntów, domagała się coraz więcej, tym bardziej, że jej dobra i dochody znacznie się kurczyły. Szlachta przebywająca na wsi, także zróżnicowana wewnętrznie, bądź to prowadziła hulaszcze życie, marnotrawiąc własne dobra i majątki, bądź też zdeklasowana żyła na podobnym poziomie jak chłopi czy mieszczanie. Szlachta urzędnicza, dobrze wykształcona i posiadająca wielkie majątki, była niechętnie widziana przez szlachtę rodową. Stojąca w opozycji do starych struktur państwa szlachta urzędnicza odnosiła się niechętnie zarówno do arystokracji, jak i do króla. Chełpiąc się tytułami szlacheckimi niechętnie widziała też przedstawicieli burżuazji. Łącznie stan szlachecki przed rewolucją liczył ok. 200 tys. ludzi, czyli wspólnie z duchowieństwem ok. 1% społeczeństwa Francji.

Reszta społeczeństwa francuskiego - 99% - to tzw. "stan trzeci", który obejmował zarówno mieszkańców miast, miasteczek, jak i wsi. Zróżnicowany wewnętrznie, stanowiąc wielką siłę ekonomiczną nie posiadał żadnych praw i przywilejów. Łączyła go niechęć do króla i całego systemu, który król sobą reprezentował. Członkowie tego stanu, czując się narodem, chcieli dopuszczenia do władzy.

· Wybuch i przebieg rewolucji: Napięta sytuacja spowodowała, że Ludwik XVI próbował ją nieco rozładować. W 1787 zwołał Zgromadzenie Notablów (organ opiniodawczy) i chciał wprowadzić powszechny podatek od własności ziemskiej. Nie chciał jednak w zamian zrezygnować z absolutyzmu. Zgromadzenie odmówiło zgody, a nastroje antykrólewskie uległy wzmocnieniu. Szlachtę poparła burżuazja. Sytuacja stawała się niebezpieczna i król zdecydował się zwołać Stany Generalne, do których należało uchwalanie nowych podatków. Był to pierwszy sukces opozycji, gdyż parlament francuski nie był zwoływany od 170 lat.

W maju 1789 r. otwarto posiedzenie Stanów Generalnych. Deputowani stanu trzeciego domagali się wspólnych obrad i głosowania indywidualnego (do tej pory stany obradowały oddzielnie, a głosowanie odbywało się stanami). Król nie wyraził na to zgody, wobec czego stan trzeci ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym, a gdy król nie dopuścił do obrad - Konstytuantą (zgromadzeniem, którego celem jest uchwalenie konstytucji). W tej sytuacji król poszedł na kolejne ustępstwo i nakazał stanom pierwszemu i drugiemu dołączyć do Zgromadzenia.

W Paryżu rozpoczęły się demonstracje popierające Zgromadzenie. Powołano Gwardię Narodową, która miała chronić deputowanych. Na czele gwardii stanął La Fayette.

14 VII 1789 podczas zamieszek w Paryżu zburzono Bastylię, najcięższe więzienie francuskie, symbol absolutyzmu. Data ta została przyjęta jako oficjalny początek rewolucji, a potem święto narodowe Francji.

Przełom VII/VIII 1789 - rewolucja municypalna (w miastach obalono dotychczasowe władze) i wystąpienia chłopskie.

26 VIII 1789 - uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela:

Deklaracja miała być podstawą dla przyszłej konstytucji.

Ludwik XVI i dwór nie chcieli zrezygnować ze swoich uprawnień i król zwlekał z podpisaniem Deklaracji. W październiku mieszkańcy Paryża wyruszyli do Wersalu i zmusili króla do przeniesienia się do Paryża. Król poniósł następną porażkę. Tymczasem Zgromadzenie przeprowadziło kolejne reformy:

Reformy te w pełni realizowały postulaty burżuazji, ale zasadniczo nie zmieniały położenia klas najuboższych. Rosnąca inflacja, spekulacja, trudności aprowizacyjne podsycały nastroje rewolucyjne.

VI 1791 - król próbował potajemnie uciec, by zorganizować interwencję zagraniczną. Ucieczka została udaremniona, a król osadzony w areszcie. Nastroje ulicy ulegały dalszej radykalizacji, a burżuazja pragnęła zatrzymać rewolucję na obecnym etapie.

· Francja monarchią konstytucyjną: IX 1791 - została uchwalona przez Zgromadzenie i zaprzysiężona przez króla konstytucja:

Francję podzielono na departamenty.

Nowa konstytucja oznaczała zwycięstwo burżuazji i tylko ją zadowalała. Klasy feudalne opuszczały Francję szukając pomocy u obcych państw. Niższe warstwy czuły się oszukane. Konstytucja 1791 r. była krokiem wstecz w stosunku do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Cenzus urodzenia zastępowała cenzusem majątkowym w stosunkach politycznych. Stosunki feudalne zostały zastąpione stosunkami kapitalistycznymi. Niemniej jednak konstytucja obalała absolutyzm i realizowała część postulatów myślicieli oświeceniowych.

Według nowej ordynacji wyborczej wybrano Zgromadzenie zwane Zgromadzeniem Prawodawczym lub Legislatywą. Prawicę stanowili w nim zwolennicy konstytucji, a lewicę jakobini i żyrondyści.

W trakcie trwania rewolucji ukształtowały się kluby polityczne, z których najważniejsze to: jakobini, kordylierzy, żyrondyści, sankiuloci.

Między jakobinami a żyrondystami doszło do rozłamu w sprawie wojny. Jakobini chcieli jej uniknąć, twierdząc, że Francja nie jest do niej przygotowana. Żyrondyści zaś uważali, że Francja powinna rozszerzyć zdobycze rewolucji na inne państwa. Król popierał ich stanowisko, licząc, że obca interwencja zdławi rewolucję.

Obalenie monarchii Burbonów: W 1792 roku Francja wypowiedziała wojnę Austrii - armia francuska ponosiła klęski i zaczęto werbować rekrutów z całego kraju. Wtedy to przybyli do Paryża marsylijczycy z pieśnią zagrzewającą do boju. Wkrótce Marsylianka stała się hymnem narodowym Francji.

Sytuacja w kraju i wieści dochodzące z frontu wywołały wystąpienia. Zdobyto siedzibę królewską, a władcę osadzono w Temple (dawna siedziba templariuszy). Powołano nowy rząd, w którym decydującą rolę odgrywał Danton. Zarządzono nowe wybory do Zgromadzenia. Przewagę uzyskali w nim żyrondyści i jakobini. Ogłoszono zniesienie monarchii i utworzenie republiki.

21 I 1793 - Ludwik XVI i jego żona, Maria Antonina na podstawie wyroku sądowego zostali ścięci na gilotynie. Zbiegło się to z poprawą sytuacji na froncie. Armia francuska przeszła do kontrofensywy. Dodatkowo wypowiedziała wojnę Anglii, Hiszpanii i Holandii. Krok ten wywołał powstanie I koalicji antyfrancuskiej. Sytuacja Francji skomplikowała się. Z inicjatywy Dantona powołano Komitet Ocalenia Publicznego. W Zgromadzeniu i na ulicach Paryża przewagę zdobyli jakobini.

· Dyktatura jakobinów: 2 VI 1793 - jakobini dokonali przewrotu i objęli władzę, którą sprawowali do 27 lipca 1794 r. Okres ten nazywany jest dyktaturą jakobinów. W okresie ich rządów wprowadzono:

Robespierre,

Terror i egzekucje (1356 osób w ciągu 45 dni) spowodowały, że poparcie dla jakobinów malało. 27 VII 1794 r. podczas posiedzenia Zgromadzenia aresztowano Robespierre'a, a dzień później zginął na gilotynie.

· Rządy Dyrektoriatu: W miejsce rządu jakobińskiego powołano pięcioosobowy Dyrektoriat. Kolegialność miała zabezpieczyć Francję przed ewentualną dyktaturą. Władzę ponownie objęła burżuazja. Rozwiązano kluby jakobinów, wielu z nich trafiło do więzień, zniesiono maksymalne ceny, co w krótkim czasie wywołało inflację.

1795 - uchwalono nową konstytucję (już trzecia w okresie rewolucji):

Ten ostatni zapis wywołał niezadowolenie rojalistów (zwolenników monarchii), którzy wywołali antyrewolucyjne powstanie. Zostało ono stłumione przez młodego gen. Bonapartego, który wtedy po raz pierwszy uratował republikę i wykazał się swym nieprzeciętnym talentem.

Styl rządów Dyrektoriatu niewiele odbiegał od rządów jakobinów. Stosowali terror, podnoszono podatki, prowadzona wojna pogłębiała kryzys gospodarczy. Dopóki Francja odnosiła zwycięstwa na froncie, Dyrektoriatowi udawało się zwalczać radykalne wystąpienia. Kiedy jednak w 1799 r. armia francuska zaczęła ponosić klęski, uaktywniła się opozycja, i to zarówno rojalistyczna, jak i jakobińska. Kryzys wewnętrzny pogłębiły dodatkowo walki w łonie Dyrektoriatu.

Jesienią 1799 r. do Francji powrócił z Egiptu Bonaparte, który w porozumieniu z Sieyčsem (członek Dyrektoriatu) dokonał zamachu stanu. Rozwiązano parlament, a w miejsce Dyrektoriatu powstał trzyosobowy Konsulat. Napoleon został Pierwszym Konsulem. We Francji zakończył się okres rewolucji, a rozpoczął okres dyktatury napoleońskiej.

· Skutki i znaczenie rewolucji: Rewolucyjne zajścia we Francji spowodowały: zniesienie stosunków feudalnych, a wprowadzenie stosunków kapitalistycznych (opartych na posiadanym majątku); realizację ideologii oświeceniowej, terror - w związku z tym bardzo liczne ofiary, ekspansję terytorialną Francji, rozszerzenie idei rewolucyjnych poza terytorium Francji, zniesienie monarchii.