W produkcji roślinnej wyróżniamy uprawy:
- żywieniowe (alimentacyjne) - zboża, rośliny korzeniowe, oleiste, cukrodajne, warzywa, owoce;
- pseudożywieniowe (pseudoalimentacyjne) - używki: kawa, kakao, herbata;
- przemysłowe - rośliny włókniste, kauczukowiec;
- pastewne - trawy, rośliny motylkowe, buraki pastewne.
Najważniejszymi roślinami żywieniowymi świata są zboża. Spośród nich podstawowe znaczenie dla wyżywienia ludności świata mają pszenica, kukurydza i ryż.
· Pszenica jest głównym zbożem chlebowym świata. Należy do upraw wymagających pod względem glebowym. Uprawiana jest w strefie umiarkowanej, podzwrotnikowej i zwrotnikowej. Jej roczne zbiory kształtują się na poziomie od 550-600 mln ton. Głównymi rejonami uprawy są:
- w Ameryce Północnej - część Wielkich Równin w USA i Kanadzie;
- w Ameryce Południowej - pampa w północnej Argentynie;
- w Europie - Niziny: Francuska, Angielska, Węgierska, Rumuńska i Padańska, Wyżyna Bawarska, Ukraina, Powołże w Rosji;
- w Azji - Niziny: Chińska, Mandżurska i Gangesu, północny Kazachstan, Pendżab w Indiach i Pakistanie, Anatolia w Turcji;
- w Afryce - delta Nilu i południowe RPA;
- południowo-wschodnia część Australii.
Największymi eksporterami pszenicy są: USA, Kanada, Francja, Australia i Argentyna.
· Kukurydza jest zbożem głównie paszowym oraz przemysłowym. Ma duże wymagania glebowe. Jej roczne zbiory wynoszą około 480-580 mln ton. Uprawiana jest w warunkach klimatu gorącego wilgotnego oraz umiarkowanego ciepłego. Głównymi rejonami uprawy są:
- Nizina Centralna w USA;
- Mandżuria oraz obszary nad Huang-ho w Chinach;
- środkowa i południowo-wschodnia część Wyżyny Brazylijskiej;
- Basen Akwitański we Francji.
Najważniejszymi eksporterami kukurydzy są: USA, Francja i Węgry.
· Ryż jest zbożem klimatu gorącego wilgotnego. Roczne zbiory wynoszą około 510-550 mln ton. Główne rejony jego uprawy znajdują się w strefie monsunowej w południowej i wschodniej Azji. Wyróżnia się dwie odmiany ryżu: ryż suchy (górski) oraz ryż mokry (nizinny). Oprócz roli żywieniowej, z ryżu wytwarza się także inne produkty np. papier, maty lub szczotki ze słomy. Głównymi rejonami uprawy ryżu są:
- w Azji - Niziny: Gangesu i Indusu, Kotlina Syczuańska, dolina Jangcy, Góry Południowochińskie, delty: Mekongu oraz Irawadi, Jawa (Indonezja), Luzon (Filipiny), Honsiu (Japonia);
- w Ameryce Południowej - brazylijski stan Rio Grande do Sul;
- w Ameryce Północnej - część Niziny Zatokowej oraz stan Arkansas.
Innymi zbożami uprawianymi na Ziemi są jęczmień, żyto, owies oraz proso i sorgo.
· Jęczmień jest zbożem średnio wymagającym zarówno pod względem glebowym, jak i klimatycznym. Uprawia się go w klimatach umiarkowanych i podzwrotnikowych. Zużywany jest do produkcji piwa oraz jako pasza. Spożywany jest też bezpośrednio jako kasza. Roczne zbiory wynoszą około 150 mln ton.
· Żyto jest zbożem chlebowym i paszowym. Uprawiane jest w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego. Nie ma dużych wymagań glebowych. Jego roczne zbiory wynoszą około 25 mln ton.
· Owies stanowi paszę dla koni oraz służy celom spożywczym. Ma niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe. Uprawiany jest w górach oraz w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego. Roczne zbiory kształtują się na poziomie około 30 mln ton.
· Proso i sorgo są ważnymi zbożami żywieniowymi krajów afrykańskich i azjatyckich. Uprawiane są w warunkach klimatu gorącego, są odporne na suszę. Roczne zbiory wynoszą około 60 mln ton. Uprawiane są na południe od Sahary oraz na Wyżynie Dekańskiej w Indiach. Ostatnio na pierwsze miejsce w uprawie sorga wysunęły się Stany Zjednoczone, gdzie to zboże zużywane jest jako pasza.
Spośród roślin korzeniowych (bulwiastych) największe znaczenie mają ziemniaki, maniok i bataty.
· Ziemniaki uprawiane są jako roślina paszowa, spożywcza oraz przemysłowa będąca surowcem do produkcji alkoholu, syropu oraz krochmalu. Jest to uprawa nie mająca dużych wymagań glebowych i klimatycznych.
· Maniok podobnie jak ziemniaki uprawiany jest jako roślina spożywcza, paszowa oraz surowiec do produkcji alkoholu. Występuje w klimatach gorących strefy międzyzwrotnikowej. Odgrywa istotną rolę w wyżywieniu niektórych państw.
· Bataty, podobnie jak maniok, uprawiane są w strefie międzyzwrotnikowej. Absolutnym potentatem w uprawie tej rośliny są Chiny.
Dwiema podstawowymi roślinami cukrodajnymi są trzcina cukrowa oraz buraki cukrowe.
· Trzcina cukrowa jest rośliną klimatu gorącego wilgotnego. Jej łodyga zawiera około 20% cukru. Produkuje się z niej 65% cukru wytwarzanego na świecie.
· Buraki cukrowe mają mniejsze znaczenie niż trzcina. Wymagają dobrych gleb. Uprawiane są w warunkach klimatu umiarkowanego ciepłego, głównie w Europie.
Roślinami oleistymi uprawianymi na świecie są soja, słonecznik, orzeszki ziemne, rzepak, oliwka, palma kokosowa i palma oleista.
Najważniejszą rośliną oleistą jest soja. Jest ciepłolubną rośliną motylkową. Jej nasiona zawierają około 25% tłuszczu. Ponad połowa światowej produkcji pochodzi z USA.
· Słonecznik jest rośliną klimatu umiarkowanego ciepłego. Wymaga dobrych gleb.
· Bardzo zasobne w tłuszcz są orzeszki ziemne (arachidy). Stanowi on połowę ich masy. Najwięcej uprawia się ich w Chinach, Indiach oraz w USA.
· Roślinami strefy umiarkowanej są rzepak i rzepik. Poza strefą umiarkowaną uprawiane są na Wyżynie Dekańskiej w Indiach. Produkuje się z nich głównie oleje techniczne i pasze.
· Oliwka jest rośliną basenu Morza Śródziemnego. Głównymi producentami oliwy są Hiszpania, Francja i Włochy.
· Palma kokosowa oraz palma oleista uprawiane są w klimacie gorącym wilgotnym. Największymi producentami kopry (wysuszonej zawartości orzecha kokosowego) są Indie, Sri Lanka i Indonezja. Palma oleista rośnie głównie w Indonezji i Malezji.
· Coraz większą rolę w produkcji roślinnej odgrywają owoce i warzywa.
Spośród warzyw największe znaczenie mają kapusta, pomidory, ogórki i cebula.
· Kawa uprawiana jest na obszarach klimatu zwrotnikowego wilgotnego lub podrównikowego. Jest rośliną cieniolubną. Największy udział w światowej produkcji kawy mają państwa Ameryki Południowej.
· Uprawa kakaowca wymaga klimatu równikowego lub podrównikowego. Głównymi rejonami jego uprawy są wybrzeża Zatoki Gwinejskiej w Afryce, Archipelag Malajski oraz północna część Ameryki Południowej.
· Krzewy herbaty uprawiane są w klimacie zwrotnikowym i podzwrotnikowym o dużej wilgotności. Zdecydowanie najwięcej herbaty uprawia się w Azji, mniej w Afryce.
· Jedyną używką nieżywieniową jest tytoń. Ma duże wymagania glebowe. Potentatem w jego uprawie są Chiny. Do niedawna dużym producentem tej używki było USA, lecz w ostatnich latach produkcja tytoniu w tym państwie gwałtownie spadła.
Podstawową rośliną włóknistą świata jest bawełna. Poza nią uprawia się len, konopie, jutę i agawę.
· Bawełna uprawiana jest w strefie klimatów zwrotnikowych lub podzwrotnikowych. Pola bawełniane często wymagają nawadniania. Głównymi producentami bawełny są Chiny, państwa byłego ZSRR, USA, Indie oraz Pakistan.
· Len jest rośliną włóknistą klimatu umiarkowanego. Uprawiany jest w krajach europejskich - Irlandii, Holandii, Francji, Polsce, na Litwie i Białorusi oraz w europejskiej części Rosji.
Największymi producentami konopi są Rosja i Indie, juty - Indie i Bangladesz, a agawy (sizalu) - Brazylia, Tanzania i Kenia.
· Ważną grupą roślin przemysłowych są rośliny kauczukodajne. Najcenniejszą spośród nich jest kauczukowiec brazylijski. Z jego soku wytwarza się kauczuk naturalny będący surowcem dla przemysłu gumowego. Największymi jego producentami są państwa azjatyckie: Indonezja, Tajlandia i Malezja.
Główni producenci trzciny cukrowej
Trzcina cukrowa | |
państwo | mln t |
Brazylia | 271 |
Indie | 249 |
Chiny | 77 |
Kuba | 58 |
Tajlandia | 47 |
świat | 1105 |
Producenci wybranych roślin oleistych
Soja | Słonecznik | Rzepak | |||
państwo | mln t | państwo | mln t | państwo | mln t |
USA | 60 | Argentyna | 3,8 | Chiny | 7,7 |
Brazylia | 19 | Rosja | 3,1 | Indie | 5,8 |
Argentyna | 11 | Francja | 2,2 | Kanada | 3,7 |
Chiny | 10 | Ukraina | 2,1 | Niemcy | 2,6 |
świat | 114 | świat | 22,0 | świat | 26,7 |
Producenci niektórych owoców
Ananasy | Banany | Cytryny | Jabłka | Truskawki | Porzeczki |
Tajlandia | Indie | USA | USA | USA | Polska |
Filipiny | Brazylia | Włochy | Chiny | Japonia | Niemcy |
Chiny | Filipiny | Meksyk | Rosja | Polska | W. Brytania |
Brazylia | Ekwador | Hiszpania | Niemcy | Hiszpania | Czechy |
Indie | Indonezja | Indie | Włochy | Włochy | Austria |