Cz. Miłosz Dolina Issy, bohater główny; Tomasz był synem Teodora Dilbina i Tekli z Surkontów. W powieści zostało opisane jego dorastanie - od wczesnego dzieciństwa do momentu, kiedy chłopiec kończy trzynaście lat. Jest Polakiem, wychowywanym na Litwie. Pasjonują go stare opowieści i przyroda doliny Issy.
Wygląd: Tomasz się zmienia, zmienia się także jego stosunek do własnego wyglądu. Jest przeciętnym dzieckiem - ma jasne włosy, okrągłą twarz, niebieskie oczy. Oburza go uwaga chłopców z sąsiedztwa, że ma twarz "jak tatarska dupa". Wtedy zauważa, że jego ciało coraz mniej mu się podoba. Przeżywa uczucie charakterystyczne dla chłopców w tym wieku. Rozmyślając o Magdalenie Tomasz zaczyna także myśleć, że wygląd nie oddaje naszego charakteru - ciało jest więzieniem.
Charakterystyka - proces rozwoju chłopca: W powieści został opisany proces rozwoju chłopca. We wczesnym dzieciństwie poznaje świat, okolicę dworku, bawi się z dziećmi rybaka Akulonisa - Józiukiem i Onute. Fascynuje go rzeka Issa, uczy się łowić ryby, stwarza sobie swój dziecięcy świat, w którym ważną rolę odgrywają opowieści litewskich służących. W wieku ośmiu lat przystępuje do komunii i zaczyna myśleć o Bogu, marzy, by zostać ministrantem. Jest chłopcem bystrym, inteligentnym i wrażliwym. Głęboko przeżywa historię Magdaleny. Instynktownie wyczuwa zło i zrywa przyjaźń z Dominikiem, kiedy widzi, jak chłopak bezcześci Hostię. Staje się coraz bardziej skrupulatny - idąc do pierwszej spowiedzi, chce koniecznie wyznać absolutnie wszystkie grzechy, prowadząc "atlas" ptaków, dokładnie opisuje każdego z nich. Z czasem ma kłopoty z nawiązaniem kontaktów z innymi ludźmi, być może odziedziczył tę wadę po babce Surkontowej.
Pod wpływem opowieści dziadka Surkonta Tomasz zaczyna się interesować przeszłością swojej rodziny - czuje swoje korzenie, nabiera świadomości, kim jest.
Im jest starszy, tym bardziej ujawnia się jego skłonność do głębokich refleksji, przemyśleń. Pasją Tomasza staje się polowanie, które dla niego staje się zanurzeniem w naturę, w przyrodę. Chłopiec dostrzega problem zabijania, dochodzi do wniosku, że prawdziwa siła wyraża się w ocalaniu życia, a nie jego unicestwianiu.
Jako trzynastolatek bardzo tęskni za matką, a także za przestrzenią, ludźmi, światem. W dolinie nad Issą staje się dla niego zbyt ciasno, nudno.
Narrator tak żegna się z bohaterem: "Pozostaje życzyć ci szczęścia, Tomasz. Twoje dalsze losy pozostaną na zawsze domysłem, nikt nie odgadnie, co z tobą zrobi świat, ku któremu dążysz. Diabły znad Issy pracowały nad tobą jak mogły, reszta nie zależy od nich". W tych zdaniach zawarta jest myśl, że mimo opuszczenia krainy swego dzieciństwa, Tomasz ma wpojone na stałe cechy takie jak: prawość, uczciwość, dobro, wrażliwość.
Rola w utworze: literacki portret zawierający wiele elementów autobiograficznych.
