Morfem jest najmniejszą cząstką systemu językowego, która niesie ze sobą pewną określoną treść.

Wyróżniamy trzy rodzaje morfemów:

  • leksykalne – tworzą trzon wyrazu, dominują znaczeniowo w danym leksemie (wyrazie); przykłady: piramid-, rusz-, biał-, nawet;
  • słowotwórcze – odpowiadają za tworzenie nowych słów poprzez włączanie przedrostków i przyrostków, które to nie mają odniesień do odmiany wyrazu; np. -ik, -ek, za-, -owiec;
  • fleksyjne – inaczej nazywane gramatycznymi, związane z odmianą wyrazu przez przypadki, osoby etc.; np. -o, -a, -ami, -ę, -isz, -by.

W połączeniach morfemów w wyrazy zawsze muszą być obecne morfemy leksykalne.

W związku z tym mówimy tylko o dwóch rodzajach połączeń:

  • połączenia morfemu leksykalnego i słowotwórczego tworzą nowy leksem, wyraz, jednostkę językową; np. piramidalny, piesek, zaanonsować;
  • połączenia morfemu leksykalnego i fleksyjnego tworzą tzw. wyraz tekstowy, formę wyrazową (wyraz w danych przypadku, liczbie, osobie); np. piramidami, psa, lubię.

Warto to podkreślić raz jeszcze, by łatwiej było te połączenia rozróżnić:

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z nowymi słowami tworzonymi poprzez dodawanie do trzonu wyrazu końcówek lub przedrostków,w drugim przypadku – z odmienianiem danego wyrazy przez przypadki, osoby, liczby, rodzaje.

Źródło podstawowe:

  1. A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2009, s. 21.

Waclaw