Pytanie kieruję do uczniów szkół podstawowych,którzy zaczynają lub kontynuują naukę muzyki.

Dobry wieczór,~mimima.
Dziękuję za odpowiedź i wkład pracy oraz poświęcony czas na udzielenie mi odpowiedzi.
Tak się złożyło,że jestem również absolwentem Państwowej Szkoły Muzycznej II st.
Ta wiedza jest mi znana.
Jednak należy Ci się wyjaśnienie.
Otóż jeden z użytkowników bryk.pl prosił o podanie miejsca na pięciolinii,w którym należy usytuować podane przez niego dźwięki.

O ile pamiętam (zauważyłem dziś,że nie ma już tego użytkownika) wskazał on dźwięki (niekoniecznie w takiej kolejności): C1,F1,A1,D1 i G1 (i jeszcze jakieś dźwięki w oktawie kontra). Podany dźwięk G1,był małą pułapką,jako że,jak doskonale wiesz,ten ostatni dźwięk powinien być zapisany w oktawie subkontra,lecz tego dźwięku w fortepianie w tej oktawie nie ma. Można go tylko znaleźć w dużych organach 32`.

I dalej.Miałem poważne wątpliwości,czy podane przez ucznia dźwięki w zapisie wielką literą z cyfrą,są poprawnie przez niego podane.
W końcu mógł to być jego błąd i zamiast,np.C1 mogło to być c1,czyli z oktawy razkreślnej.

W związku z tym wysłałem mu odpowiedź w formie graficznej (plik jpg),aby szybciej zapamiętał,gdzie leżą i jak poprawnie zapisać poszczególne dźwięki przynależne poszczególnym oktawom.

A że nie mogłem załączyć w odpowiedzi żadnego pliku graficznego,przeto wysłałem tę grafikę poprzez użycie formy pytania.

Ot i cała historia.

Myślę jednak,że teraz,uczniowie mający przedmiot "muzyka",mając moje jpg i Twoje obszerne wyjaśnienia,będę lepiej wyedukowani i lepiej przyswoją i poznają podstawowe pojęcia z zakresu muzyki.

Serdecznie Cię pozdrawiam i życzę miłego i spokojnego wieczoru :)).
Waclaw

Ważne daty
XI w. – Gwido z Arezzo wprowadza solmizację

XVII w. – wykształcenie się systemu dur‑moll

Scenariusz dla nauczyciela

W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Pobierz
Widok pełnoekranowy
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:

5) improwizuje oraz tworzy – pod kierunkiem nauczyciela lub/i samodzielnie – różnorodne wypowiedzi muzyczne według ustalonych zasad, z użyciem dostępnych lub wykonanych przez siebie instrumentów.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne ((…) dźwięk, gama (…)) oraz zależności między nimi;

2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:

1) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii.

Nauczysz się
śpiewać gamy w różnych skalach;

używać właściwą terminologię muzyczną;

wykazywać miejsca półtonów w gamie;

określać nazwy dźwięków poszczególnych klawiszy fortepianu.

Co to jest gama?
Gama to następujące po sobie pojedyncze dźwięki ułożone według reguł danej skali muzycznej. Nadawana poszczególnym stopniom gamy nazwa określa jej tonację. Jeśli gama rozpoczyna się od dźwięku C, a pozostałe są kolejnymi, gamę taką określa się jako C‑dur (lub c‑moll), a nuty układać się wówczas będą kolejno: D, E, F, G, A, H, docierając ponownie do C, ale o oktawę wyżej (czyli o osiem tonów).

Każda skala charakteryzuje się odpowiednim dla siebie następstwem tonów i półtonów, które nie zmieniają się w zależności od tonacji. Każdy dźwięk posiada nazwę literową i solmizacyjną. Pierwsza służy do określania teoretycznego, druga ułatwia śpiewanie. Kolejno zapisom literowym odpowiadają nazwy: C – Do, D – Re, E – Mi, F – Fa, G – Sol, A – La, H – Si.

Zapis nutowy gamy C-dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C-dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.


Gama C-dur, przykład skali durowej

Widok pełnoekranowy
Gama C-dur, przykład skali durowej, online-skills, CC BY 3.0
Zapis nutowy gamy a-moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a-moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.


Gama a-moll, przykład skali molowej

Widok pełnoekranowy
Gama a-moll, przykład skali molowej, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 1
Podaj z jakich dźwięków składa się gama C‑dur a z jakich gama a‑moll.
Spróbuj zaśpiewać gamę w skali durowej i molowej od podanego dźwięku.

Ułożenie poszczególnych dźwięków zawiera klawiatura fortepianu, na której siedem kolejnych białych klawiszy odpowiada poszczególnym dźwiękom. Wśród nich znajduje się pięć czarnych klawiszy, zestawionych w grupach – po dwa i trzy. Łącznie wszystkie klawisze w obrębie oktawy tworzą 12 dźwięków, oddalonych w sąsiedztwie o pół tonu. Białe klawisze odpowiadają dźwiękom podstawowym (C, D, E, F, G, A, H), natomiast czarne są ich podwyższeniem, bądź obniżeniem. Do podstawowych dźwięków dodano znaki: krzyżyk powoduje podwyższenie o pół tonu, bemol zaś – obniżenie. W nazwie dźwięku podwyższonego dodaje się końcówkę -is, np. podwyższony C nazywać będzie się Cis, a obniżony -es, np. C – Ces.

Wyjątki!

Obniżony dźwięk H nie nazywa się Hes, lecz B, obniżony dźwięk A nazywać będzie się As, a obniżony E nazywa się Es.

Na ilustracji fragment klawiatury obejmujący dźwięki od C do C, czyli jedną oktawę. Białe klawisze podpisane są C D E F G A H C. Czarne klawisze znajdują się pomiędzy białymi klawiszami na górze klawiatury. Pomiędzy C i D znajduje się czarny klawisz podpisany cis des. Pomiędzy D i E znajduje się czarny klawisz podpisany dis es. Pomiędzy E i F nie ma czarnego klawisza. Pomiędzy F i G znajduje się czarny klawisz podpisany fis ges. Pomiędzy G i A znajduje się czarny klawisz podpisany gis as. Pomiędzy A i H znajduje się czarny klawisz podpisany ais b. Pomiędzy H i C nie ma czarnego klawisza. Na każdym klawiszu znajduje się punkt aktywny, po jego naciśnięciu można uruchomić nagranie. Na nagraniu znajduje się odpowiedni dźwięk zagrany na pianinie.
Skale muzyczne – góralska, cygańska, pentatonika
Istnieją także inne skale, które w zależności od odmiany przyjmują inną wartość półtonów, tonów, czy nawet dźwięków. Gama zbudowana w skali góralskiej posiada 7 dźwięków, jednak półtony występują pomiędzy IV i V oraz VI i VII jej stopniem. Jest charakterystyczna dla ludowej muzyki góralskiej.

Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.


Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej

Widok pełnoekranowy
Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej, online-skills, CC BY 3.0
Innym przykładem jest skala cygańska, która często wykorzystywana była w muzyce ludowej oraz romskiej. Charakteryzuje się występowaniem 3 półtonów i specyficznym interwałem – sekundą zwiększoną, która w brzmieniu jest tożsama z tercją małą (trzy półtony)

Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.


Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej

Widok pełnoekranowy
Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 2
Wyjaśnij czym różnią się skale góralska i cygańska od skali durowej.
Spróbuj zaśpiewać gamę w skali góralskiej i cygańskiej od podanego dźwięku.

Pentatonika jest specyficzną skalą, która często była wykorzystywana w muzyce ludowej, jednak najbardziej kojarzona jest z muzyką Dalekiego Wschodu. Gama w niej zbudowana charakteryzuje się występowaniem pięciu dźwięków, najprostszym jej przykładem jest zagranie kolejno czarnych klawiszy fortepianu.

Polecenie 3
Podaj nazwy czarnych klawiszy na pianinie.
Spróbuj zaimprowizować coś w skali pentatonicznej na fortepianie.

Zadania
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie 4
Podaj nazwy kolejnych dźwięków gamy C-dur.
Ćwiczenie 5
Do opisu położenia dźwięku na klawiaturze dobierz jego nazwę. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami C i D to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b 2. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami A i H to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b 3. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami G i A to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie: Między którymi dźwiękami w gamie C-dur występują półtony?
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Półton
najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy.

Tonacja
podstawa melodyczno‑harmoniczna utworu w systemie dur‑mollOtwiera się w nowym oknie, wyznaczona przez związki funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej;

Ton
dźwięk o określonej wysokości, a także odległość dwóch półtonów.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna
Zapis nutowy gamy C-dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C-dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.


Gama C-dur, przykład skali durowej

Widok pełnoekranowy
Gama C-dur, przykład skali durowej, online-skills, CC BY 3.0
Zapis nutowy gamy a-moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a-moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.


Gama a-moll, przykład skali molowej

Widok pełnoekranowy
Gama a-moll, przykład skali molowej, online-skills, CC BY 3.0
Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.


Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej

Widok pełnoekranowy
Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej, online-skills, CC BY 3.0
Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.


Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej

Widok pełnoekranowy
Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej, online-skills, CC BY 3.0
Bibliografia
F. Wesołowski, Zasady muzyki, PWN, 1986

Encyklopedia muzyki, Warszawa: PWN, 1995